We wrześniu 2024 r. do naszego porządku prawnego weszła ustawa o ochronie sygnalistów. Zatem obecnie ochrona sygnalistów ma podstawy w dwóch źródłach prawa:
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1938 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z dnia 26 listopada 2019 r.)
- Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. O ochronie sygnalistów (Dz.U.2024.928 z dnia 24 czerwca 2024 r.)
Obowiązek ustanowienia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń przewidziany jest dla podmiotów na rzecz których prace zarobkową świadczy co najmniej 50 osób. Do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.
Wskazany limit nie ma zastosowania do podmiotu prawnego wykonującego działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do dyrektywy 2019/1937. Podmioty te mają obowiązek wprowadzenia procedury bez względu na ilość zatrudnionych w podmiocie osób.
W ramach obowiązku ustanowienia wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń podmioty zobowiązane są do:
- Utworzenie kanałów zgłoszeń:
- pisemnych, w postaci: platformy/aplikacji internetowych, adresów e-mail, skrzynek pocztowych umieszczanych w zakładzie pracy, udostępnienie adresu na który można przesyłać zgłoszenia pocztą tradycyjną;
- ustnych, w postaci: wskazania numeru telefonu do zgłoszeń telefonicznych, środków komunikacji elektronicznej, systemów komunikacji głosowej, bądź osobistego spotkania sygnalisty z osoba upoważnioną do przyjmowania zgłoszeń;
- określenia wewnętrznej jednostki organizacyjnej lub osoby w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego, lub podmiotu zewnętrznego, upoważnionego przez podmiot prawny do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych, a także do podejmowania działań następczych, włączając w to weryfikację zgłoszenia wewnętrznego i dalszą komunikację z sygnalistą, w tym występowanie o dodatkowe informacje i przekazywanie sygnaliście informacji zwrotnej
- tryb postępowania z informacjami o naruszeniach prawa zgłoszonymi anonimowo;
- obowiązek potwierdzenia sygnaliście przyjęcia zgłoszenia wewnętrznego w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania, chyba że sygnalista nie podał adresu do kontaktu, na który należy przekazać potwierdzenie;
- obowiązek podjęcia, z zachowaniem należytej staranności, działań następczych przez wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę, o których mowa w pkt 3;
- maksymalny termin na przekazanie sygnaliście informacji zwrotnej, nieprzekraczający 3 miesięcy od dnia potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia wewnętrznego lub – w przypadku nieprzekazania potwierdzenia, o którym mowa w pkt 5 – 3 miesięcy od upływu 7 dni od dnia dokonania zgłoszenia wewnętrznego, chyba że sygnalista nie podał adresu do kontaktu, na który należy przekazać informację zwrotną;
- zrozumiałe i łatwo dostępne informacje na temat dokonywania zgłoszeń zewnętrznych do Rzecznika Praw Obywatelskich albo organów publicznych oraz – w stosownych przypadkach – do instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej.
- Prowadzenie rejestru zgłoszeń wewnętrznych, który obejmuje:
- numer zgłoszenia;
- przedmiot naruszenia prawa;
- dane osobowe sygnalisty oraz osoby, której dotyczy zgłoszenie, niezbędne do identyfikacji tych osób;
- adres do kontaktu sygnalisty;
- datę dokonania zgłoszenia;
- informację o podjętych działaniach następczych;
- datę zakończenia sprawy.
Ustawa wprowadza również odpowiedzialność podmiotu z tytułu naruszenia obowiązku o ustanowieniu procedury, zgodnie bowiem z art. 58 ustawy o ochronie sygnalistów Kto, będąc odpowiedzialnym za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, wbrew przepisom ustawy procedury tej nie ustanawia lub ustanawia ją z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów, podlega karze grzywny.
Oczywiście należy pamiętać, iż wprowadzenie procedury zgłaszania naruszeń i umożliwienie pracownikom zgłaszania pracodawcy nieprawidłowości w miejscu pracy, o których z uwagi na rozmiar przedsiębiorca pracodawca może nie wiedzieć, jest bardzo korzystne dla funkcjonowania całego przedsiębiorstwa. Możliwość ujawnienia nieprawidłowości wewnątrz firmy pozwala bowiem na ustanowienie mechanizmów, które skutecznie będą zapobiega naruszeniom i nadużyciom prawa w miejscu pracy w przyszłości, ochronę pracowników i tworzenie im sprzyjających warunków pracy, a tym samym dba o dobro i interes firmy.
Ponadto ustawa wprowadza szereg środków chroniących sygnalistów. Zasadą jest, że wobec sygnalisty nie można podejmować działań odwetowych. Działania odwetowe mogą różnic się w zależności od podstawy nawiązania współpracy z sygnalistą.
Jeżeli praca jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, zgłaszający nie może być niekorzystnie traktowany z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o ochronie sygnalistów za niekorzystne traktowanie uważa się w szczególności działania polegające na:
1) odmowie nawiązania stosunku pracy;
2) wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;
3) niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
4) obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę;
5) wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;
6) pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń;
7) przeniesieniu na niższe stanowisko pracy;
8) zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
9) przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
10) niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
11) negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy;
12) nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
13) przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu;
14) mobbingu;
15) dyskryminacji;
16) niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu;
17) wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
18) nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
19) działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
20) spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu;
21) wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.
Ustawa przewiduje również sankcje karne za naruszenie przepisów o ochronie sygnalistów i tak zgodnie z art. 55 ustawy o ochronie sygnalistów Kto podejmuje działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa w sposób uporczywy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Natomiast, kto wbrew przepisom ustawy ujawnia tożsamość sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (art. 56 ustawy o ochronie sygnalistów)
Porządkowo również należy wskazać, iż nie tylko pracodawca bądź osoby działające w imieniu pracodawcy będą podlegały ukaraniu. Również zgłaszający może podlegać karze wskazanej w tym akcie prawnym. Zgodnie bowiem z art. 57 ustawy o ochronie sygnalistów, kto dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo karze pozbawienia wolności do lat 2.
Odpowiedzialności z tytułu tego przepisu będzie podlegała osoba, która zgłosi wewnętrznie bądź zewnętrznie lub ujawni publicznie nieprawdziwe informacje. Będzie mogła jednak zostać pociągnięta do odpowiedzialności, wówczas gdy zgłaszając naruszenie, miała wiedzę, że faktycznie do naruszenia prawa nie doszło, a mimo to dokonała zgłoszenia, chcąc np. zainicjować postępowanie wobec innej osoby czy skorzystać z ochrony przewidzianej ustawie o ochronie sygnalistów.
Inną kwestią jest odpowiedzialność odszkodowawcza sygnalisty, o której mowa w art. 15 ustawy o ochronie sygnalistów. Zgodnie z tym przepisem osoba, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez zgłaszającego, ma prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia od zgłaszającego, który dokonał świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Takiego odszkodowania będzie mogła się domagać osoba wskazana przez sygnalistę w zgłoszeniu jako potencjalny sprawca naruszenia. W tej sytuacji będzie można wytoczyć postępowanie na drodze cywilnej. Zastosowanie znajdą tutaj również przepisy kodeku cywilnego.
Instytucja sygnalisty jeszcze nowa, dopiero sprawdzana, różny ma odbiór społeczny. Nie jednokrotnie słyszy się na szkoleniach, „wie Pani jak nazywaliśmy sygnalistę w czasach słusznie minionych tj.: w PRL ?” I każdy to wie. Dokonywanie zgłoszeń cały czas budzi jeszcze obawy potencjalnych świadków naruszeń. Sygnaliści boją się, że będą nazywani kapusiami i donosicielami przez kolegów w pracy, czasami te obawy wnikają z poczucia lojalności wobec sprawcy naruszenia, niechęci „ciągania po sądach”, braku zaufania do sprawczości działania procedury i poufności danych.
Niemniej jednak zdaje się, iż w istocie osoby, które w dobrej wierze informują pracodawcę o nieprawidłowościach i naruszeniach prawa w zakładzie pracy są dla niego prawdziwym skarbem. Są to bowiem najczęściej osoby o wysokim poczuciu sprawiedliwości, które mają rzetelne podejście do pracy i dbają o dobro wspólne wszystkich pracowników jakim jest Firma. Najczęściej to empatia wobec osoby podawanej krzywdzie i obawa przed rola milczącego świadka skłania sygnalistów do zgłoszenia nieprawidłowości. Bo praktyka jednak pokazuję, iż zgłoszenia, szczególnie mobbingu dokonują koleżanki i koledzy z pracy a nie sama osoba mobbingowana.
Zadbam o Twoje interesy w zakresie ochrony sygnalistów, zapewniając Ci profesjonalne wsparcie i fachową obsługę prawną. Pomogę Ci w zgłoszeniu nieprawidłowości, a także w obronie przed ewentualnymi represjami, które mogą wystąpić w wyniku ujawnienia informacji o niewłaściwych praktykach w firmie. Posiadam doświadczenie w zakresie ustawy o ochronie sygnalistów, zarówno na etapie konsultacji, jak i reprezentowania interesów przed odpowiednimi organami.
Skontaktuj się ze mną telefonicznie, przez e-mail lub umów się na spotkanie w mojej kancelarii, aby omówić szczegóły.
Adres: al. 1-go Maja 87 lok. 109, 90-755 Łódź
Telefon: +48 608 778 180
Email: kancelaria@advocati-lodz.pl / paulina.kujawowicz@advocati-lodz.pl
Pomogę Ci przejść przez cały proces z pełnym wsparciem prawnym i spokojem.
