Przy podziale majątku wspólnego zwykle pojawia się kwestia rozliczeń między małżonkami z tytułu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątki osobiste każdego z małżonków oraz z tytułu nakładów z majątków osobistych na majątek wspólny. Zasady dokonywania przez małżonków rozliczeń uregulowane są w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Stosownie do art. 45 §1 kro, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Dodatkowo każde z małżonków może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczyniło ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Warto zauważyć, że powołany przepis reguluje wydatki i nakłady poczynione w czasie trwania małżeństwa, natomiast nie dotyczy wydatków i nakładów dokonanych w czasie od chwili ustania małżeństwa do chwili podziału majątku wspólnego. Ponadto, przepis ten nie reguluje rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z nich – takich rozliczeń można dochodzić w drodze procesu cywilnego.
Jedynie w wyjątkowych przypadkach sądy mogą rozliczyć w postępowaniu o podział majątku wspólnego również nakłady poczynione z majątku osobistego małżonków na majątek osobisty jednego z nich. Dotyczy to takiej sytuacji, w której na nieruchomości stanowiącej osobisty majątek jednego z małżonków powstał kompletny obiekt kosztem zarówno majątku wspólnego, jak i majątków osobistych każdego z małżonków. Taka bowiem sytuacja wskazuje na potrzebę kompleksowego rozliczenia całości nakładów w jednym postępowaniu. Roszczenie może być rozpoznane w postępowaniu o podział majątku wspólnego tylko wtedy, gdy zostanie zgłoszone i sprecyzowane co do wysokości przez małżonka, który dokonał nakładów z jego majątku osobistego na majątek osobisty drugiego z małżonków.
Na ogół przyjmuje się, że nakładami są koszty poniesione w związku z zachowaniem, używaniem lub ulepszeniem rzeczy już istniejącej w majątku, natomiast wydatkami są koszty związane z nabyciem danego przedmiotu. Wydatki i nakłady, o których mowa w art. 45 kro, obejmują wszystkie przysporzenia na rzecz jednego majątku, dokonane z uszczerbkiem dla drugiego majątku. W praktyce czasem trudno jest rozgraniczyć wydatki od nakładów. Nie ma to jednak istotnego praktycznego znaczenia, skoro z punktu widzenia rozliczeń między małżonkami wydatki są traktowane tak samo jak nakłady.
Do sytuacji, w których dochodzi do przesunięć między masami majątkowymi, a małżonkowie mogą żądać zwrotu wydatków i nakładów można zaliczyć: finansowanie budowy domu ze wspólnych pieniędzy na działce należącej wyłącznie do drugiego małżonka jako nakład pochodzący z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków; wspólny zakup mieszkania z pieniędzy jednego z małżonków czy spłata długu związanego z majątkiem wspólnym i obciążającego oboje małżonków przez jednego z małżonków ze środków stanowiących jego majątek osobisty jako nakład z majątku osobistego na majątek wspólny małżonków.
Małżonkowie mogą dokonać rozliczeń z wydatków i nakładów zarówno w ramach umownego jak i sądowego podziału majątku wspólnego. Jednak gdy chodzi o postępowanie sądowe, warto zaznaczyć, że w zakresie wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonków, sąd uwzględnia je bez osobnego żądania uczestników postępowania. Natomiast o zwrocie wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny sąd orzeka wyłącznie na wniosek zainteresowanego małżonka, a nie z urzędu (postanowienie SN z 15.2.2018 r., I CSK 215/17, postanowienie SN z 2.10.2003 r., V CK 239/02, Legalis).
Dominujący jest pogląd, zgodnie z którym roszczenia z tytułu zwrotu wydatków i nakładów nie ulegają przedawnieniu do czasu podziału majątku wspólnego, gdyż w zasadzie są one rozliczane przy dokonywaniu podziału tego majątku. Zatem wydatki i nakłady mogą być rozliczone niezależnie od chwili ich dokonania. Przy czym muszą być rozliczone nie później niż przy podziale majątku wspólnego. Po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o podziale majątku wspólnego roszczeń z art. 45 KRO nie można już dochodzić.
W drodze wyjątku od zasady, że rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, sąd może nakazać wcześniejszy ich zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Taką możliwość przewiduje art. 45 § 2 kro, a jako przykład można podać sytuację, gdy jeden z małżonków wyremontował budynek należący do jego majątku osobistego za pieniądze pochodzące z majątku wspólnego. Następnie opuścił rodzinę, a drugi małżonek znalazł się w trudnej sytuacji materialnej i może domagać się zwrotu nakładów, mimo że jeszcze nie ustała wspólność majątkowa.
Wartość wydatków i nakładów powinna zostać określona według cen obowiązujących w chwili orzekania o podziale majątku wspólnego, względnie – wcześniejszego orzekania o rozliczeniu wydatków i nakładów oraz według stanu z chwili ich dokonywania. Przykładowo, zgodnie ze sformułowanymi wyżej zasadami, wpłata dokonana przez małżonka z majątku osobistego na wkład mieszkaniowy związany ze spółdzielczym prawem do lokalu należącym do majątku wspólnego, odpowiada w chwili podziału tego majątku takiej części wartości spółdzielczego prawa do lokalu, jaką część stanowiła ta wpłata w stosunku do całego wkładu mieszkaniowego wpłaconego przez małżonków, od zgromadzenia którego uzależniony był przydział mieszkania (uchwała SN z 5.10.1990 r., III CZP 55/90, OSNC 1991, Nr 4, poz. 48). Zgodnie z uchwałą SN z 16.12.1980 r. (III CZP 46/80, OSNCP 1981, Nr 11, poz. 206) w sytuacji, gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności ustawowej wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku osobistego jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych z chwili podziału majątku wspólnego. Stosownie zaś do uchwały SN z 12.4.1989 r. (III CZP 31/89, niepubl.) dotyczącej zakupu lokalu, przy rozliczaniu nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny należy ustalić stosunek ułamkowy tych nakładów do wartości rynkowej nabytego lokalu z chwili jego nabycia, a następnie odnieść do wartości z daty podziału (por. też post. SN z 9.9.2009 r., V CSK 39/09, OSNC-ZD 2010, Nr B, poz. 62; z 24.9.2020, IV CSK 40/19, Legalis). W uchwale z 13.3.2008 r. SN wskazał, że wartość nakładu z majątku wspólnego małżonków na nabycie należącego do jednego z nich udziału w spółce z o.o. ustala się według ceny rynkowej tego udziału (uchwała SN z 13.3.2008 r., III CZP 9/08, OSNC 2009, Nr 4, poz. 54). Z kolei ustalenie wartości nakładu z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika, obejmujący przysługujące mu prawa wspólnika spółki cywilnej, uzyskane w zamian za wniesienie wkładów, powinno uwzględniać wartość fikcyjnie ustalonego udziału, jaki przysługiwałby małżonkowi – wspólnikowi spółki, gdyby z tej spółki wystąpił w momencie ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, określoną według cen z chwili orzekania (postanowienie SN z 17.6.2010 r., III CSK 274/09, OSNC-ZD 2011, Nr A, poz. 9).
Nie wszystkie wydatki i nakłady poniesione przez małżonków będą podlegać rozliczeniom. Z treści art 45 kro wynika, że obowiązek zwrotu nie obejmuje wydatków i nakładów z majątku wspólnego, które wiążą się z utrzymaniem i zaspokojeniem normalnych potrzeb małżonków, choćby zostały dokonane przez jednego z małżonków bez zgody drugiego (postanowienie SN z 21.3.1977 r., III CRN 31/77, OSNCP 1977, Nr 12, poz. 243). Chodzi tu przykładowo o świadczenia z majątku wspólnego przeznaczone na naukę, studia jednego z małżonków, leczenie, urlop wypoczynkowy. Z możliwości rozliczenia nie może również skorzystać małżonek, który poczynił wydatki i nakłady ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny, jeżeli zostały one zużyte w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności (zob. post. SN z 19.6.2009 r., V CSK 485/08, MoP 2009, Nr 14, s. 747).
Małżonków nie obciąża także zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, jeżeli są to wydatki i nakłady konieczne, poniesione na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Wydatki i nakłady są konieczne, jeżeli są niezbędne do zachowania przedmiotu w stanie umożliwiającym normalne korzystanie z niego, a więc pozwalającym na dalsze uzyskiwanie dochodu. Należy do nich zaliczyć zarówno remonty, naprawy, konserwacje, wymiany zużytych części na nowe jak też podatki, opłaty czy składki ubezpieczeniowe. O przynoszeniu przez przedmioty majątkowe dochodu należy mówić wtedy, gdy faktycznie, a nie potencjalnie tak się dzieje.
Rozwiązania przyjęte w art. 45 § kro stosuje się odpowiednio, w sytuacji gdy dług jednego z małżonków został w czasie trwania małżeństwa spłacony z majątku wspólnego. W takim wypadku małżonek będący dłużnikiem powinien przy podziale majątku wspólnego zwrócić drugiemu małżonkowi stosowną część kwoty użytej na zapłatę długu, proporcjonalną do wysokości udziału tego małżonka w majątku wspólnym.
Z jednoznacznego brzmienia art. 45 §2 kro wynika, że o roszczeniach dotyczących zwrotu wydatków i nakładów sąd rozstrzyga – co do zasady – w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności, w trybie nieprocesowym. Wówczas sprawę prowadzi sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce położenia majątku. A wniosek o podział majątku wspólnego małżonków należy opłacić opłatą sądową wynoszącą 1000 złotych. Jeżeli wniosek zawiera uzgodniony między małżonkami projekt podziału majątku wspólnego, to opłata sądowa wynosi 300 złotych.
W przypadku gdy, nie ma podstaw do przeprowadzenia postępowania o podział majątku wspólnego, bo przedmioty majątkowe wchodzące w skład tego majątku już nie istnieją albo z innych przyczyn nie ma majątku wspólnego, rozliczenie małżonków z tytułu zwrotu wydatków i nakładów oraz rozliczenie długów jednego z małżonków spłaconych z majątku wspólnego następuje w trybie procesowym. Pozew należy złożyć w sądzie, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli jeden z małżonków w okręgu tym jeszcze mieszka. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Sprawy o wartości przedmiotu sporu do 100 000 złotych rozpoznaje sąd rejonowy. Jeżeli jednak wartość przedmiotu sporu przewyższy 100 000 złotych, właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd okręgowy. Opłata od pozwu uzależniona jest od wartości dochodzonego roszczenia. Na podstawie art. 13 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych od pozwu pobiera się opłatę stałą – przy wartości przedmiotu sporu do 20 000 złotych, której wysokość wynosi od 30 zł do 1000 zł, albo opłatę stosunkową – przy wartości przedmiotu sporu ponad 20 000 złotych, której wysokość wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, jednak nie więcej niż 200 000 zł.
Zadbam o Twoje prawa w sprawach związanych z rozliczeniem nakładów przy podziale majątku wspólnego, zapewniając Ci profesjonalne wsparcie i fachową obsługę prawną. Pomogę Ci w wykazaniu poniesionych nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny, przygotowaniu niezbędnych dowodów oraz reprezentacji w postępowaniu sądowym. Wspieram klientów zarówno na etapie negocjacji między byłymi małżonkami, jak i w sprawach o sądowy podział majątku – dbając o to, aby rozliczenie było sprawiedliwe i zgodne z przepisami prawa.
Skontaktuj się ze mną, aby omówić szczegóły i podjąć odpowiednie kroki prawne.
📍 Adres: al. 1-go Maja 87 lok. 109, 90-755 Łódź
📞 Telefon: +48 608 778 180
✉ E-mail: kancelaria@advocati-lodz.pl / paulina.kujawowicz@advocati-lodz.pl
Pomogę Ci przejść przez cały proces z pełnym wsparciem prawnym i poczuciem sprawiedliwości.
