Wprawdzie tematyka dotyczy podziału majątku między małżonkami, ale zacząć należy od wyjaśnienia czym jest majątek wspólny. Majątek wspólny małżonków to majątek, który powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa i w czasie jego trwania powiększa się o wszystkie zakupione i nabyte rzeczy. Wynika to z powstania między małżonkami tzw. małżeńskiej wspólności majątkowej (zwanej inaczej wspólnością ustawową), a oznaczającej zasady regulujące kwestie finansowe w małżeństwie. Wspólność majątkowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.
Pozostałe składniki nieobjęte wspólnością tworzą tzw. majątki osobiste każdego z małżonków i obejmują głównie: rzeczy nabyte przez każdego z małżonka przed ślubem, przedmioty otrzymane w spadku lub jako darowizna (chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił), przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, inaczej przedmioty osobiste np. telefon, własny laptop, ubrania, okulary, biżuteria itp. przedmioty codziennego użytku.
W praktyce wspólność małżeńska oznacza, że każdy małżonek jest posiadaczem dwóch majątków:
– własnego majątku osobistego tj. całego dotychczasowego majątku do chwili zawarcia małżeństwa. Innymi słowy, każdy małżonek zachowuje to, co miał przed ślubem do swojej wyłącznej dyspozycji, i
– wspólnego majątku małżonków, który powstaje od chwili zawarcia małżeństwa i do którego trafia większość tego, co małżonkowie zarobili i zakupili w trakcie małżeństwa. To właśnie ten majątek będzie podlegał podziałowi pomiędzy małżonków.
Zgodnie z art. 31§2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków np. wynagrodzenie za umowę o pracę, wynagrodzenie za pracę z umowy o dzieło i zlecenie, stypendia, ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop, odszkodowanie z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę,
2) dochody z majątku wspólnego i z majątku osobistego każdego z małżonków np. premia na książeczce mieszkaniowej, czynsz z najmu, odsetki od lokat bankowych,
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie emerytalnym, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Ponadto do majątku wspólnego małżonków należą ruchomości (przedmioty urządzenia domowego, pojazdy, meble, sprzęt elektroniczny), oszczędności, nieruchomości (dom, mieszkanie). O zaliczeniu przedmiotów do majątku wspólnego decyduje czas ich nabycia.
Natomiast podział majątku między małżonkami oznacza rozdzielenie majątku zgromadzonego w trakcie trwania małżeństwa, likwidację współwłasności, która powstała przez to, że małżonkowie nabywali przedmioty majątkowe razem. Zasadą jest, że podział majątku wspólnego jest możliwy dopiero wtedy, kiedy pomiędzy małżonkami ustała małżeńska wspólność majątkowa. Może tak się zdarzyć zarówno w trakcie trwania małżeństwa, jak też po jego zakończeniu. Wymienione poniżej sytuacje prowadzą do ustania małżeńskiej wspólności majątkowej i w konsekwencji dają możliwość wystąpienia o dokonanie podziału majątku wspólnego małżonków.
W trakcie trwania małżeństwa wspólność majątkowa może ustać w przypadku:
– umowy małżonków o rozdzielność majątkową (potocznie zwaną intercyzą),
– sądowego ustanowienia rozdzielności majątkowej,
– ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków,
– ogłoszenia upadłości jednego z małżonków,
– separacji małżonków.
W tych przypadkach można dokonać podziału majątku już w trakcie trwania małżeństwa.
Ponadto, wspólność majątkowa ustaje zawsze po zakończenia małżeństwa na skutek rozwodu, śmierci jednego z małżonków albo unieważnienia małżeństwa – w tych sytuacjach możliwość dokonania podziału majątku powstaje dopiero po zakończeniu małżeństwa.
Co do zasady podział majątku wspólnego nie jest obowiązkowy. Korzyści jakie małżonkowie mogą odnieść z podziału to przede wszystkim uporządkowanie i zakończenie kwestii finansowych między małżonkami, uregulowanie podziału z ustaleniem nierównych udziałów w majątku wspólnym. Dzięki podziałowi byli małżonkowie staną się wyłącznymi właścicielami poszczególnych składników majątku.
Podziału majątku wspólnego małżonkowie mogą dokonać na dwa sposoby:
1. na drodze sądowej – kierując sprawę do sądu celem przeprowadzenia postępowania podziałowego albo
2. w drodze umowy pisemnej zawartej między małżonkami.
Podział sądowy oznacza, że po złożeniu do sądu wniosku o podział majątku i po przeprowadzeniu postępowania sąd wyda orzeczenie określające sposób podziału i rozliczeń między małżonkami, np. w wyroku orzekającym rozwód lub w postanowieniu wydanym w osobnym postępowaniu o podział majątku wspólnego.
Wspomnianą możliwość dokonania podziału majątku wspólnego w wyroku rozwodowym daje art. 58 §3 ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy, ale są to sytuacje wyjątkowe i wymagające zgodnej współpracy byłych małżonków. Aby bowiem sąd orzekł o podziale majątku w wyroku rozwodowym, musi zostać spełniony dodatkowy warunek, tzn. rozpoznanie kwestii podziału majątku wspólnego nie spowoduje nadmiernego wydłużenia sprawy rozwodowej. Żeby tego uniknąć małżonkowie powinni być zgodni co do składników majątku wspólnego, ich wartości, a także co do sposobu podziału bez konieczności przeprowadzania skomplikowanego postępowania dowodowego.
Jeśli sąd nie uwzględni wniosku o dokonanie podziału majątku wspólnego w wyroku rozwodowym, albo małżonkowie nie mogą dojść do porozumienia umożliwiającego dokonanie umownego podziału majątku, konieczne staje się złożenie do sądu wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej i przeprowadzenie sądowego podziału majątku.
Pismo należy złożyć do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce położenia majątku. Jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z małżonków właściwy do dokonania podziału jest sąd spadku, czyli sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkani zmarłego. Od wniosku o podział majątku wspólnego małżonków należy uiścić stałą opłatę sądową wynoszącą 1000 złotych. Jeżeli jednak wniosek zawiera uzgodniony między małżonkami projekt podziału majątku wspólnego, to opłata sądowa jest niższa i wynosi 300 złotych. Warto zaznaczyć, że w toku postępowania o podział majątku często powstanie konieczność ponoszenia dalszych opłat np. za biegłego rzeczoznawcę ds. wyceny poszczególnych składników majątku podlegających podziałowi.
Wniosek o podział majątku wspólnego małżonków powinien spełniać wymogi formalne pisma procesowego, tzn. zawierać:
– nazwę i adres sądu, do którego pismo jest skierowane,
– dane stron wraz z numer PESEL,
– treść pisma wraz uzasadnieniem i z dowodami (np. przesłuchanie stron, zeznania świadków, dokumenty) na poparcie przytoczonych okoliczności,
– wymienienie wszystkich dokumentów składanych do sądu razem z wnioskiem,
– podpis stron.
Oprócz tego we wniosku należy wskazać: co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków (nieruchomości, ruchomości, środki zgromadzone na rachunkach bankowych) z określeniem wartości majątku wspólnego; któremu z małżonków mają przypaść konkretne składniki majątku; dodatkowe żądania np. ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, spłaty z tytułu wyrównania udziałów w majątku wspólnym, zwrotu wydatków lub nakładów na majątek wspólny; należy także załączyć dokument z którego wynika, że ustała wspólność majątkowa. Ustalenie i wykazanie za pomocą dokumentów, kto kiedy, za ile i z jakich środków kupił poszczególne przedmioty jest istotne dla udowodnienia, które składniki należą do majątku wspólnego a które do osobistego.
Co ważne, sąd ustala skład majątku wspólnego według stanu z chwili ustania wspólności majątkowej, natomiast jego wartość z chwili dokonywania podziału. Innymi słowy, na dzień w którym ustała wspólność majątkowa – ustala się, co stanowiło majątek wspólny. Natomiast przy podziale uwzględnia się aktualną wycenę i stan składników majątku.
Przy podziale sądowym istnieją trzy sposoby dokonania podziału majątku pomiędzy
małżonkami: podział fizyczny lub przyznanie prawa własności danego składnika majątku jednemu z małżonków, obciążając go obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego albo sprzedaż rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego i podział uzyskanej sumy pomiędzy małżonków. Podział fizyczny może polegać na rozdzieleniu między małżonków poszczególnych składników lub na podziale większych przedmiotów jak np. w przypadku nieruchomości sąd może wydzielić dwie mniejsze nieruchomości i przyznać małżonkom po jednej z nich. Jeśli istnieją różnice w wartości dzielonych przedmiotów, sąd może zarządzić dokonanie odpowiednich dopłat pieniężnych. Sąd może też przyznać na własność konkretne ruchomości lub nieruchomości jednemu z małżonków, nakładając na niego obowiązek spłaty na rzecz drugiego małżonka. W końcu, sąd może zarządzić sprzedaż składników majątku, a uzyskane środki podzielić pomiędzy małżonków.
Warto wiedzieć, że sąd dokonując podziału w pierwszej kolejności weźmie pod uwagę wolę stron, jeśli strony zgodnie wskażą, które z przedmiotów chcieliby otrzymać. W sytuacji, gdy nie są w stanie dojść do porozumienia, w grę wchodzi podział fizyczny lub decyzja sądu, co komu przydzielić na własność. W ostateczności sąd zasądzi sprzedaż składników majątku i podział uzyskanej kwoty, co jest najmniej korzystne z finansowego punktu widzenia dla małżonków.
Na marginesie, warto wspomnieć o jeszcze jednej istotnej regulacji dotyczącej podziału mieszkania w wyroku rozwodowym. Art. 58 §2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi bowiem, że na zgodny wniosek stron sąd może orzec o: podziale wspólnego mieszkania, albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego. Jest to jednak szczególna regulacja dotycząca podziału samego mieszkania, a nie całego majątku i oznacza, że sąd może w wyroku rozwodowym orzec o fizycznym podziale wspólnego mieszkania małżonków na dwa odrębne lokale albo o przyznaniu go jednemu z nich (drugi małżonek po prostu oddaje mieszkanie nie żądając w zamian lokalu zamiennego).
Często przy podziale majątku okazuje się, że wartość przyznanych małżonkom przedmiotów z tego majątku nie jest jednakowa. Wówczas, żeby wyrównać udziały małżonków w majątku wspólnym po jego podziale stosuje się spłaty i dopłaty, np. gdy jeden z małżonków otrzymał cały majątek wspólny, będzie on zobowiązany do spłaty drugiego małżonka, natomiast jeśli podczas podziału każde z małżonków otrzymało pewne składniki wspólnego majątku, dopłaty może żądać ten, który otrzymał mniej wartościowe składniki majątku. Podstawą wysokości spłat i dopłat jest ustalona w postępowaniu wartość składników majątku wspólnego.
W postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonkowie mogą oprócz ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, dochodzić też zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonków, jak też wydatków i nakładów poniesionych z ich majątku osobistego na majątek wspólny. Nakładami są koszty poniesione na zachowanie, odnowienie lub ulepszenie rzeczy już istniejącej w majątku, natomiast wydatkami są koszty (środki finansowe) związane z nabyciem danego przedmiotu (kupnem nowej rzeczy).
Przykładowe sytuacje, w których małżonkowie mogą żądać zwrotu wydatków i nakładów:
– finansowanie budowy domu ze wspólnie zarobionych pieniędzy po ślubie, na działce należącej wyłącznie do drugiego małżonka oznacza, że mamy do czynienia z nakładem pochodzącym z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków,
– zakup wspólnego mieszkania po ślubie z pieniędzy zarobionych przez jednego z małżonków przed ślubem oznacza, że mamy do czynienia z nakładem pochodzącym z majątku osobistego tego małżonka na majątek wspólny obojga małżonków,
– jeśli małżonek wziął kredyt hipoteczny przed ślubem, ale pieniądze z kredytu przeznaczył na zakup, budowę lub remont nieruchomości wspólnej, to spłata kredytu może być rozliczona jako nakład z majątku osobistego na majątek wspólny,
– jeśli małżonkowie wzięli kredyt po ślubie, ale pieniądze z kredytu zostały przeznaczone na budowę lub remont nieruchomości drugiego małżonka to spłata kredytu z majątku wspólnego może być rozliczona jako nakład z majątku wspólnego na majątek osobisty.
Warto wiedzieć, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd może ustalić nierówne udziały w tym majątku. Ustalenie nierównych udziałów odbywa się wyłącznie na żądanie małżonka. Przy braku takiego żądania, zastosowanie ma zasada wyrażona w art. 43 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, mówiąca że z chwilą ustania wspólności ustawowej, oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym i to niezależnie od tego, w jakim stopniu każdy z nich przyczynił się do jego powstania. Zatem, dopiero wówczas gdy jeden z współmałżonków – zainteresowany ustaleniem innej wielkości udziałów wykaże, że istnieją ważne powody oraz że małżonkowie w różnym stopniu przyczynili się do powstania majątku wspólnego, możliwe jest ustalenie nierównych udziałów. Ważne powody, o których mówi przepis, mogą odnosić się do zachowania czy postępowania małżonka, np. gdy jeden z małżonków pomimo możliwości zarobkowych i braku innych przeszkód nie przyczynił się do zbudowania majątku wspólnego, wcześniej porzucił rodzinę, mieszkał osobno albo trwonił majątek. Pierwszą przesłanką ustalenia nierównych udziałów są ważne powody. Dopiero w drugiej kolejności sąd zbada drugą przesłankę dotyczącą oceny, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego. Obie przesłanki muszą wystąpić łącznie.
Drugim sposobem dokonania podziału majątku wspólnego jest podział umowny, wymaga jednak porozumienia pomiędzy małżonkami. Małżonkowie mogą zawrzeć odpowiednią umowę, w której zgodnie uregulują kwestie związane z podziałem majątku wspólnego, a więc ustalą skład majątku wspólnego i jego wartość, wskażą wielkość udziałów w majątku, uzgodnią które składniki majątku trafią do poszczególnych małżonków, mogą też określić wysokość nakładów dokonywanych między sobą. Jeśli w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość, konieczne jest zawarcie umowy o podziale majątku w formie aktu notarialnego.
Zadbam o Twoje interesy w zakresie podziału majątku, zapewniając Ci profesjonalne wsparcie i fachową obsługę prawną. Pomogę w przeprowadzeniu sprawy rozwodowej oraz ustaleniu sprawiedliwego podziału wspólnego majątku, zarówno w sądzie, jak i na etapie negocjacji. Skontaktuj się ze mną telefonicznie, przez e-mail lub umów się na spotkanie w mojej kancelarii, aby omówić szczegóły.
Adres: al. 1-go Maja 87 lok. 109, 90-755 Łódź
Telefon: +48 608 778 180
Email: kancelaria@advocati-lodz.pl / paulina.kujawowicz@advocati-lodz.pl
Pomogę Ci przejść przez cały proces z pełnym wsparciem prawnym i spokojem.
Adwokat Paulina Kujawowicz
