Alimenty na dzieci są świadczeniem polegającym na comiesięcznym obowiązku przekazywania przez rodzica określonej kwoty pieniężnej, po to, aby zaspokoić podstawowe potrzeby dziecka i zapewnić mu środki do życia. Obowiązek alimentacyjny polega w szczególności na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Tak wynika wprost z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Obowiązek ten obciąża przede wszystkim rodziców i powstaje z chwilą urodzenia się dziecka. Istotne jest, że obowiązek alimentacyjny każdego z rodziców względem dziecka istnieje niezależnie od tego, czy pochodzi ono z małżeństwa, czy też jest dzieckiem pozamałżeńskim. Także w przypadku dziecka pozamałżeńskiego obowiązek alimentacyjny ojca istnieje od chwili urodzenia się dziecka, a nie dopiero od daty jego uznania albo sądowego ustalenia ojcostwa.
Rodzicielski obowiązek dostarczania środków utrzymania oznacza najczęściej zaspokajanie bieżących i usprawiedliwionych potrzeb dziecka. Wypełnianie go może polegać na zapewnieniu dziecku podstawowych potrzeb w zakresie mieszkania, wyżywienia, ubrania, opieki medycznej, lekarstw, środków higienicznych, jak też w zakresie wykształcenia, w tym zakupu podręczników do szkoły, opłacania obiadów w szkole, składek szkolnych, dodatkowych zajęć, korepetycji, wycieczek i wyjść klasowych. Do usprawiedliwionych potrzeb małoletniego należą również koszty związane z dojazdem do szkoły, w tym bilety miesięczne, koszty związane z wakacjami i feriami, czy kieszonkowe. Co więcej, do obowiązku alimentacyjnego mogą zaliczać się także wydatki związane z realizacją hobby i rozwijaniem zainteresowań dziecka.
Natomiast dostarczanie środków wychowania może polegać na osobistych staraniach rodzica, gdy rodzic osobiście opiekuje się małoletnim dzieckiem, przygotowuje dla niego posiłki, dba o jego czystość, pomaga w odrabianiu prac domowych, czy również w inny sposób troszczy się o własne dziecko. Istotne jest, że wymienione środki utrzymania i wychowania nie zawsze będą miały postać świadczenia pieniężnego. Niekiedy mogą być dostarczane w naturze, czyli poprzez zakup odzieży, wyżywienia, wspólną wakacyjną podróż z rodzicem, ale także poprzez osobiste starania skoncentrowane na wychowaniu dziecka.
Pamiętać należy, że alimenty przysługują dziecku do momentu, kiedy uzyska ono zdolność samodzielnego utrzymania się. Artykuł 133 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, że rodzice mają obowiązek świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Wynika z tego, że obowiązek alimentacyjny rodziców względem zarówno ich małoletniego jak też pełnoletniego dziecka jest uzależniony od braku możliwości samodzielnego utrzymania się dziecka.
Osiągniecie przez dziecko pełnoletności nie wyłącza automatycznie obowiązku alimentacyjnego. Dzieci mogą być uprawnione do pobierania alimentów od rodziców do czasu, gdy nie zdobędą odpowiednich kwalifikacji zawodowych, czyli do chwili usamodzielnienia się, i to niezależnie od osiągniętego wieku. Uzyskanie pełnoletności nie zmieni zatem sytuacji prawnej dziecka w zakresie alimentów, jeżeli dziecko uczy się w szkole lub na uczelni i ten czas wykorzystuje rzeczywiście na zdobywanie kwalifikacji zawodowych. Może przy tym chodzić zarówno o sytuację, gdy dziecko uczy się czy studiuje w systemie stacjonarnym, jak i o sytuację, gdy dziecko uczy się czy studiuje w systemie zaocznym. Jeśli dziecko nawet dorosłe nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać z powodu chęci dalszej edukacji, ale też choroby czy niepełnosprawności, to obowiązek alimentacyjny rodziców będzie trwał nadal.
Warto zwrócić uwagę, że rodzice są zwolnieni z obowiązku utrzymywania dziecka tylko wówczas, gdy dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Jeżeli jednak dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów utrzymania i wychowania jedynie w części, to obowiązek alimentacyjny istnieje.
Ponadto, rodzice pełnoletniego dziecka w wyjątkowych przypadkach, które zostały wskazane w przepisach, mogą skutecznie uchylić się od obowiązku alimentacyjnego. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem pełnoletniego dziecka, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w usamodzielnieniu się. Płacenie alimentów na rzecz dziecka jest połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla rodziców wtedy, gdy istotnie ogranicza możliwości zaspokajania ich własnych usprawiedliwionych potrzeb w zakresie wyżywienia, ubrania, korzystania z wody czy elektryczności, remontu mieszkania, posiadania samochodu czy wakacyjnego wypoczynku.
Z kolei wykazać, że dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się, można w sytuacji, gdy dziecko mimo podjętej dalszej nauki zaniedbuje studia, nie otrzymuje zaliczeń, nie zdaje w terminie egzaminów, a zwłaszcza jeżeli z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programem okresie.
Zakres świadczeń alimentacyjnych wyznaczają z jednej strony usprawiedliwione potrzeby dziecka, z drugiej strony możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego rodzica. Współzależność między tymi dwoma czynnikami wyraża się w tym, że usprawiedliwione potrzeby dziecka powinny być zaspokojone w takim zakresie, w jakim pozwalają na to możliwości zarobkowe i majątkowe rodzica (tak wynika z wyroku SN z 10.10.1969 r., III CRN 350/69, OSNPG 1970, Nr 2, poz. 15 oraz wyroku SN z 15.10.1998 r., I CKN 860/97, Legalis). Dopiero więc ustalenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego, a następnie porównanie tych wartości umożliwi ustalenie, czy i w jakim zakresie potrzeby dziecka mogą być zaspokojone przez rodzica. To wypadkowa tych dwóch przesłanek decyduje o wielkości świadczeń alimentacyjnych, a w praktyce z reguły o tym jak wysokie alimenty sąd zasądza w wyroku.
Jak już wspomniano, usprawiedliwione potrzeby dziecka niezależnie od wieku, obejmują wszystko to, co jest niezbędne do jego utrzymania, nie tylko w sensie potrzeb fizycznych jak wyżywienie, mieszkanie odzież czy edukacja, ale i potrzeb kulturalnych. Wyjście poza te podstawowe potrzeby zależy już tylko od osobistych cech dziecka oraz od zamożności i możliwości majątkowych rodzica. Gdy chodzi o rodzica, ustawa nakazuje branie pod uwagę jego możliwości zarobkowych i majątkowych, a więc wszelkiego rodzaju dochodów. Co więcej, przy ustalaniu zakresu obowiązku alimentacyjnego bierze się pod uwagę nie dochód faktycznie uzyskiwany, lecz możliwy do osiągnięcia przez rodzica. W szczególności bierze się pod uwagę nie to, ile rodzic zarabia, lecz to ile mógłby uzyskać za pracę, gdyby w pełni wykorzystał swoje możliwości zarobkowe. Orzecznictwo Sądu Najwyższego jest zgodne co do tego, że możliwości zarobkowe rodziców nie wynikają z faktycznie osiąganych zarobków i dochodów, ale stanowią środki pieniężne, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności, stosownie do swych sił umysłowych i fizycznych.
W kontekście usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentów dziecka pojawia się często postulat tzw. równej stopy życiowej uprawnionego i zobowiązanego. Oznacza to, że do usprawiedliwionych potrzeb dziecka zaliczymy takie potrzeby, których zaspokojenie pozwoli dziecku osiągnąć podobny standard życia do tego, na jakim żyją rodzice. Innymi słowy, dziecko nie powinno żyć na niższym poziomie materialnym niż jego rodzice. Oczywiście poziom potrzeb dzieci, w proporcji do potrzeb rodziców, w sytuacjach typowych jest zwykle niższy. W rezultacie równa stopa życiowa nie oznacza wcale mechanicznego podziału uzyskanego dochodu na wszystkich członków w rodzinie w sposób jednakowy. Chodzi raczej o to, aby zachowany został pewien ogólny standard życia, na jakim żyją rodzice. Ponadto dzieci mają prawo do równej stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z rodzicami wspólnie, czy też oddzielnie (uchwała SN z 9.6.1976 r., III CZP 46/75, Legalis oraz uchwała SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, Legalis).
Konsekwencją tej zasady jest również to, że rodzice w żadnym razie nie mogą uchylić się od obowiązku alimentacyjnego względem małoletniego dziecka, które nie może utrzymać się samodzielnie, tylko na tej podstawie, że wykonywanie obowiązku alimentacyjnego stanowiłoby dla nich nadmierny ciężar. Rodzice muszą więc podzielić się z dzieckiem nawet najmniejszymi dochodami.
Warto dodać, że w art. 135 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wymieniono świadczenia pobierane ze środków publicznych, które nie mają wpływu na wysokość należnych dziecku alimentów. Pobieranie tych świadczeń przez dziecko nie jest wliczane przy ustalaniu zakresu świadczenia alimentacyjnego. Oto kilka przykładowych z nich: świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji; świadczenie wychowawcze tzw. 800 plus; zasiłek rodzinny, zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie pielęgnacyjne, jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka; czy rodzicielskie świadczenie uzupełniające przyznawane matce, która urodziła lub wychowała co najmniej czworo dzieci oraz ojcu, który wychował co najmniej czworo dzieci, w przypadku śmierci matki dzieci albo porzucenia dzieci przez matkę lub w przypadku długotrwałego zaprzestania wychowywania dzieci przez matkę.
Warto także wspomnieć, że uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, niepłacenie alimentów przez rodzica na rzecz dziecka stanowi przestępstwo niealimentacji, zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku zgodnie z art. 209 Kodeksu karnego.
Odnośnie występowania o alimenty, trzeba pamiętać, że roszczenia o alimenty przedawniają się z upływem trzech lat. Dotyczy to alimentów na dzieci zasądzonych wyrokiem, w którym sąd stwierdził obowiązek ich zapłaty. Natomiast samo prawo do alimentów nie ulega przedawnieniu. Oznacza to, że dziecko może wystąpić z żądaniem zasądzenia alimentów przez sąd w dowolnym czasie, z zastrzeżeniem, iż żądane świadczenie nie może obejmować świadczeń za okres dłuższy niż 3 lata wstecz.
Alimenty na rzecz dziecka mogą być zasądzone w trakcie rozwodu rodziców albo w osobnym procesie przed sądem rodzinnym. W sprawie rozwodowej sąd orzeka o obowiązku alimentacyjnym, a więc o tym jak każdy z małżonków zobowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania ich małoletniego dziecka. Wyrok powinien określać konkretną kwotę alimentów na każde dziecko należną od rodziców. Sprawa o rozwód rozpoznawana jest przed sądem okręgowym, właściwym według ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków, jeżeli jeden z nich nadal posiada w tym okręgu miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. W sprawie o rozwód sąd orzeka o alimentach jedynie na małoletnie dzieci. Stronami postępowania są małżonkowie.
W drugim przypadku, pozew o alimenty należy wnieść do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Można również wybrać sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Stronami sprawy o alimenty jest dziecko jako powód, za które przed osiągnięciem pełnoletności działa w sprawie rodzic jako przedstawiciel ustawowy oraz drugi rodzic jako pozwany. Dorosłe dziecko składa do sądu pozew o alimenty we własnym imieniu. Stosownie do art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych dziecko dochodzące roszczeń alimentacyjnych nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych. W przypadku zasądzenia alimentów, koszty sądowe poniesie strona zobowiązana do alimentów, czyli rodzic. Jednak, gdyby powództwo zostało oddalone, sąd może nałożyć na stronę powodową obowiązek pokrycia kosztów sądowych. Ostatecznie to sąd każdorazowo będzie decydował o tym jak rozłożone zostaną koszty postępowania.
Zadbam o Twoje prawa w sprawach dotyczących obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci, zapewniając Ci profesjonalne wsparcie i fachową obsługę prawną. Pomogę Ci w ustaleniu wysokości alimentów, przygotowaniu pozwu, a także w zmianie lub egzekucji już zasądzonych świadczeń. Wspieram rodziców, którzy chcą skutecznie dochodzić środków na utrzymanie dziecka, jak i tych, którzy potrzebują sprawiedliwego uregulowania swoich obowiązków alimentacyjnych. Reprezentuję klientów zarówno na etapie przedsądowym, jak i w postępowaniach przed sądem rodzinnym – dbając o dobro dziecka, Twoje interesy i spokój.
Skontaktuj się ze mną, aby omówić szczegóły i podjąć odpowiednie kroki prawne.
📍 Adres: al. 1-go Maja 87 lok. 109, 90-755 Łódź
📞 Telefon: +48 608 778 180
✉ E-mail: kancelaria@advocati-lodz.pl / paulina.kujawowicz@advocati-lodz.pl
Pomogę Ci przejść przez cały proces z pełnym wsparciem prawnym i poczuciem sprawiedliwości.
